Vicdan, Arapçadan; bulma, keşfetme, yüce güç ile bir olma durumu.
Almancası “wissen” (=bilmek) fiilinden “Gewissen”, İngilizcesi de yine Latince kökü “science”ten “Consciene”.
Türkçemizde ise çok geniş anlamıyla “bütünü, evrenseli, yaşamsalı, acımayı, erdemli ve ahlâkî olanı, özgeciliği, kendi dışındaki her şeyi kendi gibi görebilme anlayışı üzerinde yükselen bir “birlik bilinci”ni dile getirir.
Bu nitelikler, hayvanlar (=canlılar) dünyasında akıl yetisiyle sivrilip yaşadığı ortamı değiştirebilen insana özgü. Ama hangi insana?
Doğar doğmaz tüm diğer memeliler gibi anasının memesindeki süte saldıran bir gelişkin canlı olan insanın insanlığı ne ile ölçülecektir?
Akıl, Arapça “akl”dan; sağduyu, kavrama gücü, ilişkilendirme yetisi.
Almancası “verstehen” (=anlamak) fiilinden “Verstand”; İngilizcesi “mind, intelligence, sense vb.”.
İnsanın beyni ile aklı arasındaki bağlantısallık nasıl ve hangi parametrelerle ilişkilendirilecektir?
Belleği son derece güçlü eşek bile gündüz düştüğü çukurun koordinatlarını geceleyin geçerken bilebilirken biz insanlar neden bu denli belleksizizdir?
Kuşlar bile göç ederken, gökyüzünde bizlerin göremediği yollarını hangi bellek kayıtlarına göre her seferinde yeniden bulabilmektedirler?
Peki nasıl olur da tüm canlılar arasında kendini akıllığı ile evrenin merkezine oturtan, kendi aklına göre çok çeşitli Tanrı tanımlamaları üreten, tüm canlılığın en narsisist türü olan insan, birlikte yaşayabilmenin en olmazsa olmaz temel zorunluluklarını bir türlü yerine getiremeyerek kitleler halinde ölümlere yol açar?
Neden binlerce yılda oluşmuş fay hatları üzerine kentler kurar?
Neden binlerce yıl önceki atalarının müthiş tekniklerle inşa ettiği zamana direnen yapıları görmezcesine yüzlerce insanın barınacağı devasa binaları akıl dışı körlüklerle inşa ederek vahim ölümlere yol açar ve hiçbir sorumluluğu kabul etmeden pişkin pişkin özsavunmaya geçer?
Deprem, yanardağ püskürmesi, sel, tayfun ve yangın tüm canlıların yaşamlarını tehdit ederek ölümlerine yol açarken, neden en akıllı hayvan olan insan, bir türlü tüm bu olup bitenlerden ders çıkaramayıp katliamlara sürekli davetiye çıkarır?
“Akıl devrimi” yüzlerce hatta binlerce yıldır gelişerek akmakta olan evrensel bir süreç.
“Devlet” binasını çürük temeller üzerine inşa eden toplumlar, altında kalmaktan asla kurtulamazlar.
Vicdan ve akıl, diğer hayvanların aksine insan türünün tek sermayeleridir; eksiklik ya da yokluklarının bedeli acı ve ölümdür.
Fikret Yıldırım
Polis (kent) sözcüğünün Bolu halidir.
